Eksperyment psychologiczny – kilka najbardziej znanych przykładów
Eksperyment Więzienny, test pianki marshmallow… Każdego roku przeprowadza się ogromną liczbę eksperymentów z różnych dyscyplin naukowych, w tym z psychologii. Niektóre eksperymenty z różnych przyczyn (np. nieetyczności, niespodziewanych rezultatów) stały się bardziej znane niż inne. Które możemy zaliczyć właśnie do nich?
Eksperyment z lalką Bobo – Albert Bandura
Eksperyment ten miał na celu sprawdzenie, czy możemy uczyć się nowych zachowań poprzez oglądanie czyjegoś zachowania. Na początku dzieci oglądały osobę dorosłą „bawiącą się” lalką Bobo (duża dmuchana lalka typu „bańka-wstańka”). Niektóre dzieci widziały, jak osoba zachowuje się wobec lalki agresywnie, np. bije ją, rzuca czy krzyczy na nią. Natomiast inne obserwowały spokojne zachowanie dorosłego wobec Bobo. Następnie dzieci same mogły bawić się lalką. Okazało się, że dzieci, które widziały agresywne zachowanie się dorosłego, również przejawiały więcej agresji wobec lalki. Dzieci obserwują zachowania dorosłych i bardzo często je potem naśladują. Eksperyment ten był wielokrotnie powtarzany w różnych wersjach. W jednej z nich zamiast prawdziwych osób dorosłych dzieci oglądały scenki z bohaterami kreskówkowymi. Wynik był identyczny.
Test pianki – Walter Mischel
W tym teście dziecko siadało w pustym pokoju przy stole, na którym znajdował się talerzyk z pianką marshmallow (bardzo lubianą przez większość dzieci). Od eksperymentatora otrzymywało ono informację, że może zjeść piankę od razu lub wstrzymać się z jedzeniem aż eksperymentator wróci i otrzymać jeszcze drugą piankę. W zależności od wieku dzieci czas oczekiwania na eksperymentatora wynosił od 5 do 15 minut. Test ten sprawdza u dzieci umiejętność odraczania gratyfikacji, czyli to, czy dziecko potrafi zaczekać na nagrodę. Badacze zauważyli również zależność między tym, jak dziecko radzi sobie z odraczaniem gratyfikacji a jego wynikami szkolnymi. Zależność ta wymaga jednak uwzględnienia wielu innych czynników „zakłócających” takich jak np. status społeczno-ekonomiczny. Nie da się zatem przewidzieć na podstawie samego testu pianki, jakie wyniki edukacyjne będzie osiągało dziecko. Jednak stosunkowo często można natknąć się na jego opis, a sam test jest wielokrotnie przez badaczy powtarzany. Jak przebiega, można zobaczyć, np. tu.
Eksperyment na małym Albercie – John Watson
Ośmiomiesięcznemu Albertowi pokazywano różne niegroźne zwierzęta: szczury, króliki, psy. Za każdym razem, kiedy dziecko chciało się z nimi bawić eksperymentator wydawał bardzo głośny dźwięk, którego dziecko się bało. Ta procedura trwała przez ok. rok. Przed rozpoczęciem eksperymentu mały Albert nie wykazywał żadnych oznak strachu przed zwierzętami. Natomiast po nim zaczął bać się wszystkich zwierząt i włochatych przedmiotów oraz był w stanie niemal ciągłego niepokoju. Eksperyment ten był z oczywistych względów nieetyczny, a jego autor – John Watson m. in. za jego przeprowadzenie został wydalony z uniwersytetu, na którym pracował. Jednak pokazał on, w jaki sposób możemy coś polubić lub zacząć się czegoś bać (poprzez skojarzenie czegoś dla nas neutralnego z czymś miłym lub bardzo nieprzyjemnym). Jest to również mechanizm nabywania fobii.
Eksperyment więzienny – Philip Zimbardo
W tym eksperymencie studenci zostali podzieleni na dwie grupy: więźniów oraz strażników. W podziemiach uniwersyteckich urządzono natomiast „więzienie”. Więźniowie byli więźniami przez cały czas, a strażnicy mieli ośmiogodzinne zmiany, jak w prawdziwym więzieniu. Okazało się, że zarówno więźniowie jak i strażnicy bardzo szybko przyzwyczaili się do swoich nowych ról. Po 6 dniach eksperyment przerwano ze względu na rosnącą agresję ze strony strażników wobec więźniów. Prof. Zimbardo pokazał w tym eksperymencie, jak łatwo możemy dopasowywać się do ról społecznych, które pełnimy.
Wyuczona bezradność – Martin Seligman
Psy zamknięte w klatkach podzielono na trzy grupy: grupę, która otrzymywała wstrząsy elektryczne, ale mogła je wyłączać poprzez naciśnięcie specjalnego przycisku, grupę, która otrzymywała wstrząsy, ale nie miała na nie żadnego wpływu oraz grupę, która nie otrzymywała wstrząsów. Po pewnym czasie psy ze wszystkich grup umieszczono w jednej klatce, gdzie otrzymywały wstrząsy elektryczne. Wszystkie psy mogły ich jednak uniknąć poprzez przejście do drugiej części klatki. Badacze zauważyli, że psy, które wcześniej otrzymywały szoki elektryczne, na które nie miały wpływu, w tym przypadku najczęściej biernie poddawały się tej nieprzyjemnej procedurze i najrzadziej przeskakiwały do drugiej części klatki. Podobny mechanizm „uczenia się” bezradności zaobserwowano w naszym gatunku. Kiedy przez pewien czas pozostajemy pod wpływem niekorzystnych dla nas bodźców, na których występowanie nie mamy żadnego wpływu, może wywołać to u nas stan bezradności i związaną z nim utratę motywacji do działania.
Podsumowanie
Powyższe eksperymenty stanowią jedynie bardzo niewielki wycinek badań, których wyniki są powszechnie znane. Dotyczą one bardzo różnych obszarów psychologii, jednak pokazują istotne zależności i mechanizmy, którym podlegamy i które mają na nas wpływ (najczęściej nie zdajemy sobie z nich sprawy, ale nic w tym złego).